مقدمه:
صنعت فولاد ایران همواره یکی از ستون‌های مهم اقتصاد غیرنفتی کشور بوده است. در سال‌های اخیر، سهم صادرات فولاد ایران از درآمدهای ارزی کشور قابل توجه بوده و توانسته جایگاه ایران را در بازارهای جهانی تقویت کند. با این حال، سال ۲۰۲۵ شاهد تحولات چشمگیر در ترکیب محصولات صادراتی این صنعت بوده است.
در گذشته، میلگرد صادراتی بخش عمده صادرات فولاد ایران را تشکیل می‌داد، اما در سال جاری، ورق‌های فولادی به عنوان محور جدید صادرات معرفی شده‌اند. این تحول نه تنها بازتابی از تغییر سیاست‌های صنعتی و اقتصادی است، بلکه نتیجه تلاش شرکت‌های بزرگ فولادی مانند فولاد مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان برای تمرکز بر محصولات با ارزش افزوده بالا می‌باشد.
وضعیت کلی صادرات فولاد ایران در سال‌های اخیر
بر اساس گزارش‌های گمرک و منابع صنعتی، صادرات زنجیره فولاد ایران در سال ۱۴۰۲ حدود ۷/۶ میلیارد دلار بوده است. (mehrnews.com)
در سال ۱۴۰۳، کاهش حدود ۱۳٪ در ارزش صادرات مشاهده شد که معادل ۸۹۲ میلیون دلار بود (tejaratnews.com). این کاهش بیشتر به دلیل محدودیت‌های انرژی، نوسانات ارزی و تعرفه‌های جدید صادراتی در بازارهای هدف رخ داد.
با آغاز سال ۱۴۰۴، روند صعودی صادرات فولاد ایران دوباره آغاز شد؛ در چهار ماهه اول این سال، صادرات کل زنجیره فولاد با رشد حجمی ۱۳٪ و رشد ارزشی ۷٪ به حدود ۲٫۳ میلیارد دلار رسید (khabarfarsi.com).
تغییر ترکیب محصولات صادراتی
یکی از برجسته‌ترین تحولات، جابه‌جایی سهم میلگرد و ورق فولادی در صادرات کشور است.
کاهش سهم میلگرد صادراتی
میلگرد که تا پیش از سال ۲۰۲۴ بخش عمده صادرات فولاد ایران را تشکیل می‌داد، به دلیل تعرفه‌های جدید وارداتی در بازارهای همسایه و افزایش هزینه حمل‌ونقل، کاهش سهم داشت. این موضوع باعث شد تا موجودی میلگرد در بازار داخلی افزایش یابد و قیمت‌ها تثبیت شود.
رشد صادرات ورق فولادی
همزمان، صادرات ورق فولادی گرم، سرد و پوشش‌دار رشد چشمگیری داشت. ورق فولادی به دلیل کاربرد گسترده در صنایع خودروسازی، لوازم خانگی و ساخت‌وساز صنعتی، به محصولی با ارزش افزوده بالا و جایگزین مناسب برای میلگرد در بازارهای بین‌المللی تبدیل شد.
نقش شرکت‌های بزرگ فولادی در تحول صادرات
شرکت‌های بزرگ مانند فولاد مبارکه، ذوب‌آهن اصفهان و فولاد خوزستان نقش کلیدی در تغییر مسیر صادرات ایفا کردند:
فولاد مبارکه: تمرکز بر تولید و صادرات ورق‌های تخت و پوشش‌دار.
ذوب‌آهن اصفهان: افزایش ظرفیت تولید شمش و ورق، هدف‌گذاری برای صادرات به بازارهای جدید.
فولاد خوزستان: بهینه‌سازی زنجیره تولید و مدیریت صادرات.
این شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری در خطوط تولید پیشرفته، نه تنها حجم صادرات را افزایش دادند، بلکه کیفیت محصولات را نیز ارتقاء داده و سهم ایران در بازار جهانی فولاد را تقویت کردند.
بازارهای هدف و فرصت‌های جدید
بازارهای سنتی میلگرد ایران مانند عراق، افغانستان و پاکستان با محدودیت‌های وارداتی مواجه شدند. به همین دلیل شرکت‌های فولادی ایران، تمرکز خود را به بازارهای تازه در آسیای میانه، آفریقا و برخی کشورهای اروپای شرقی معطوف کردند.
در این بازارها، ورق فولادی ایرانی با کیفیت مناسب و قیمت رقابتی توانسته جایگاه خوبی پیدا کند و سهم صادرات ایران در زنجیره فولاد جهانی افزایش یابد.
اثرات داخلی تغییر مسیر صادرات
تغییر ترکیب صادرات بر بازار داخلی آهن‌آلات نیز اثرگذار بود:
- افزایش موجودی میلگرد در بازار داخلی: کاهش صادرات باعث شد قیمت میلگرد در بازار ایران به ثبات برسد.
- فشار بر صنایع مصرف‌کننده ورق: افزایش صادرات ورق فولادی ممکن است قیمت داخلی این محصول را بالا ببرد، به ویژه در صنایع خودروسازی و لوازم خانگی.
- تشویق تولید با ارزش افزوده بالا: این تحول باعث شد تولیدکنندگان داخلی به سمت محصولات با ارزش افزوده بیشتر حرکت کنند.
تحلیل بازار جهانی فولاد
صادرات جهانی فولاد در سال ۲۰۲۴ حدود ۴۴۹٫۲ میلیون تن بوده که رشد ۳٫۳٪ نسبت به سال قبل داشته است (khabarfarsi.com).
ایران با ظرفیت تولید بیش از ۱۰ میلیون تن فولاد خام در چهار ماهه اول سال ۱۴۰۴ (irna.ir) و نیروی کار متخصص، دارای مزیت رقابتی بالایی در بازار جهانی است.
استفاده هوشمندانه از این ظرفیت‌ها می‌تواند باعث شود ایران نه تنها در بازارهای سنتی، بلکه در بازارهای استراتژیک جهانی نیز سهم بیشتری کسب کند.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
- محدودیت‌های انرژی و گاز: تولید فولاد به شدت انرژی‌بر است و محدودیت‌های انرژی می‌تواند رشد تولید و صادرات را محدود کند.
- نوسانات نرخ ارز: تغییرات ارزی باعث کاهش ثبات قیمت صادراتی و رقابت‌پذیری ایران در بازار جهانی می‌شود.
- تعرفه‌ها و قوانین بین‌المللی: برخی بازارها تعرفه‌های جدید اعمال کرده‌اند که رقابت صادرات را سخت‌تر کرده است.
- زنجیره حمل‌ونقل: کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و مشکلات لجستیکی می‌تواند مانع توسعه صادرات شود.
راهکارهای افزایش صادرات فولاد ایران
تمرکز بر تولید ورق و محصولات با ارزش افزوده بالا
توسعه بازارهای هدف در آفریقا و آسیای میانه
ارتقاء فناوری تولید و استانداردهای کیفیت
تقویت زنجیره تأمین و زیرساخت‌های حمل‌ونقل
حمایت دولت از صادرکنندگان برای کاهش هزینه‌های ارزی و مالیاتی
جمع‌بندی و چشم‌انداز
سال ۲۰۲۵ نقطه عطفی در مسیر صادرات فولاد ایران است. رشد صادرات ورق فولادی و کاهش میلگرد، نشانه‌ای از حرکت به سمت محصولات با ارزش افزوده بالاتر و توسعه بازارهای جهانی است.
اگر این روند ادامه یابد، پیش‌بینی می‌شود سهم محصولات تخت فولادی از کل صادرات ایران به بیش از ۴۰٪ برسد و ایران بتواند جایگاه خود را در بازار جهانی فولاد مستحکم‌تر کند.
این مسیر نیازمند ثبات قوانین، سیاست‌های حمایتی، سرمایه‌گذاری در فناوری و توسعه زیرساخت‌ها است تا ایران بتواند به یکی از بازیگران کلیدی زنجیره جهانی فولاد تبدیل شود.
برای درک بهتر روند تغییر ترکیب صادرات فولاد ایران و تحلیل بازار محصولات مختلف، می‌توانید مقاله تحلیل بازار آهن آلات ایران را مطالعه کنید.
